Muzeum


MUZEUM MLECZARSTWA
PRZY ZESPOLE SZKÓŁ NR 3 IM. TADEUSZA RYLSKIEGO W RZESZOWIE

Patronat honorowy nad Muzeum Mleczarstwa objął

KRAJOWY ZWIĄZEK SPÓŁDZIELNI MLECZARSKICH ZW. REW. W WARSZAWIE


Rys historyczny

Muzeum Mleczarstwa mieści się w Zespole Szkół Spożywczych w Rzeszowie przy ul. Warszawskiej 20, dawnej Krajowej Szkole Mleczarskiej, powołanej w 1903 roku.
Muzeum usytuowane jest w halach produkcyjnych dawnego budynku szkolnej mleczarni. W muzeum zgromadzono urządzenia i maszyny związane z mleczarstwem oraz archiwalne dokumenty obrazujące powstanie i działalność Spółdzielczości Mleczarskiej w Galicji, a także Krajowej Szkoły Mleczarskiej.

Idea gromadzenia dokumentów, pamiątek i urządzeń zrodziła się dość dawno. Początkowo były to tylko publikacje poświęcone głównie szkolnictwu mleczarskiemu i historii Szkoły Mleczarskiej w Rzeszowie.
Pierwsza ekspozycja muzealnych maszyn i urządzeń miała miejsce w 1953 roku z okazji 50-lecia Szkoły. Ekspozycję przygotował nauczyciel technologii i maszynoznawstwa Jan Rajca, włączając do pomocy uczniów. Wraz z nimi przez kilka lat gromadził, konserwował i powiększał zbiory maszyn mleczarskich, które służyły jako pomoce naukowe.
W ten sposób powstał unikalny, jedyny w kraju, bezcenny dokument rozwijającej się techniki mleczarskiej.

Kolejnym krokiem było otwarcie w 1974 roku Szkolnej Izby Pamięci. Inicjatorem i wykonawcą był ówczesny dyrektor Lech Łabaj. W udostępnionej zwiedzającym Izbie Pamięci zostały wyeksponowane muzealne materiały: dokumenty, pamiątki, fotografie, albumy i kroniki szkolne. Duży wkład przy uzupełnianiu zbiorów wnieśli seniorzy-działacze spółdzielczości mleczarskiej,którzy wzbogacili istniejące eksponaty o dokumenty pionierskiej pracy mleczarzy z rejonu Rzeszowszczyzny.
Z okazji 100-lecia Polskiej Spółdzielczości Mleczarskiej zrodziła się idea utworzenia w zabytkowym budynku Szkoły Muzeum Spółdzielczości i Szkolnictwa Mleczarskiego.

Organizację muzeum i przygotowanie pierwszej ekspozycji oraz wykonanie oprawy plastycznej powierzono Lechowi Łabajowi.
W ten sposób połączono w jedną całość:
• unikalną kolekcję maszyn i urządzeń mleczarskich;
• zbiory Szkolnej Izby Pamięci;
• pamiątki zebrane przez działaczy spółdzielczości;
• część ostatniego wyposażenia Szkolnego Zakładu Mleczarskiego
Muzeum zostało uroczyście otwarte 6 września 1986 r., natomiast ekspozycję urządzeń i maszyn mleczarskich udostępniono zwiedzającym 8 maja 1988 r., w 85 rocznicę założenia Szkoły.

Zbiór maszyn i urządzeń oraz sprzętu mleczarskiego.

W muzeum zgromadzono unikatowe maszyny i urządzenia mleczarskie z końca XIX w., początku XX, aż do lat 70.

• Wśród eksponatów na szczególną uwagę zasługuje kolekcja wirówek – od wiekowych typu Wolseley, Victoria, Regina, używanych w dworskich mleczarniach pod koniec XIX w., po udoskonalone szwedzkiej firmy „Alfa Laval”, z których najstarsza pochodzi z 1925 r., czy niemieckiej Westfalia z roku 1930. Zbiór najstarszych wirówek i ich części ilustruje różne rozwiązania techniczne pierwszych modeli. Są wirówki z parowym napędem transmisyjnym używane w latach 1910-1930, aż po wirówki, które pracowały w Szkolnym Zakładzie Mleczarskim od początków jego istnienia.

• Dużą wartość muzealną mają pompy, sprężarki, pasteryzatory.

• Ekspozycja obejmuje też dawne tradycyjne narzędzia serowarskie: lewar, harfę, berło, drewniane formy i prasy do serów.

• Ciekawy jest zbiór masielniczek gospodarskich, wałków do ręcznego wygniatania masła, pras do twarogu. Można również zobaczyć wygniatacz o ręcznym napędzie oraz system walców pochodzących z mechanicznej drewnianej masielnicy.

• Z okresu międzywojennego zachowały się: młynek do twarogu z 1930 roku, tokarka do serów kulistych, dwudźwigniowa holenderska prasa do serów oraz zabytkowy mechaniczny kociołek do produkcji serów topionych.

• Zachowany sprzęt mleczarski to np.: konwie na mleko, naczynie Szwarca służące dawniej do chłodzenia śmietanki w zbiorniku z wodą lodową lub do jej pasteryzacji, miary, mierniki i inne urządzenia laboratoryjne.

• Z ostatniego wyposażenia Szkolnego Zakładu Mleczarskiego pochodzą m.in.: miedziany kocioł do wyrobu sera ementalera, zmechanizowana wanna serowarska, dwustożkowa masielnica z wózkiem, oziębiacze, pozioma pneumatyczna prasa do serów, automatyczna nalewarka do napojów.

Wielkim zainteresowaniem zwiedzających cieszy się samochód Audi z przekrojami podzespołów z 1939 r., który wprawdzie nie należy do urządzeń mleczarskich, ale wykorzystywany był do celów dydaktycznych.

Spółdzielczość mleczarska w Galicji.

Historia Szkoły jest ściśle związana z historią polskiej spółdzielczości mleczarskiej w Galicji. Idea spółdzielczości sięga początków XIX wieku. W 1816 r. S. Staszic założył „Hrubieszowskie Towarzystwo Rolnicze Do Ratowania Się Wspólnie W Nieszczęściu” i dał początek spółdzielczości rolniczej.
W Galicji, która stopniowo (w latach1867-1873) uzyskiwała autonomię, powstawały instytucje autonomiczne, a przede wszystkim Sejm Krajowy i wybierany na 6 lat Wydział Krajowy. Stanowił on rodzaj samodzielnego ministerstwa galicyjskiego, opiekującego się rolnictwem, instytucjami dobroczynnymi, robotami publicznymi, finansami krajowymi i gminnymi. Było to szczególnie istotne, gdyż do tej pory wiele spraw zależało od rządu centralnego w Wiedniu i od biurokratycznych przepisów. Nikt nie zachęcał społeczeństwa polskiego z terenów Galicji do zdobywania wiedzy, nie kształcono fachowców, a wprost przeciwnie, formalizm biurokratyczny hamował wszelką inicjatywę. Dlatego też na tych terenach wzrosło zainteresowanie sprawami oświaty rolniczej, hodowlą bydła i gospodarstwami mlecznymi. Przede wszystkim problemem tym zajęły się organizacje rolnicze, a zwłaszcza Towarzystwo Rolnicze Krakowskie. Dzięki temu powstała koncepcja organizowania spółdzielni mleczarskich w oparciu o ustawę o stowarzyszeniach gospodarskich z 1873 r.
Towarzystwo Rolnicze Krakowskie wysyłało swoich przedstawicieli, głównie do Danii, Niemiec i Szwecji, na kursy i szkolenia. Po ich powrocie, z inicjatywy Wydziału Krajowego, rozpoczęto akcję zakładania mleczarń na terenie Galicji.

Pionierami spółdzielczości w Galicji byli: Franciszek Stefczyk, Tadeusz Rylski i Zygmunt Chmielewski.

W salach muzealnych prezentujemy bogatą historię polskiej spółdzielczości mleczarskiej. Składają się na nią:
• dokumenty obrazujące początki ustawodawstwa spółdzielczego:
– oryginalne ustawy o mleczarstwie;
– rozporządzenia ministerialne;
• broszury propagujące spółdzielczość;
• księgi handlowe;
• podręczniki mleczarskie;
• piśmiennictwo zawodowe:
– Gazeta Mleczarska,
– Mleko,
– Przegląd Mleczarski;
• fotografie dawnych zlewni mleka i budynków mleczarskich.

Pierwsza Krajowa Szkoła Mleczarska w Rzeszowie.

Wydział Krajowy we Lwowie Uchwałą z dnia 6 marca 1902 r. powołał Krajową Szkołę Mleczarską, której oficjalne otwarcie nastąpiło 1 maja 1903 r.
Krajowa Szkoła Mleczarska była pierwszą polską Szkołą Mleczarską na ziemiach polskich we wszystkich trzech zaborach. Jej kierownikiem został mianowany Tadeusz Rylski, ówczesny krajowy instruktor mleczarstwa.

Jej kierownikiem został mianowany Tadeusz Rylski, ówczesny krajowy instruktor mleczarstwa. W muzealnych gablotach znajdują się dokumenty, zdjęcia ilustrujące pracę trzech pionierskich dyrektorów: Tadeusza Rylskiego, Jana Licznerskiego i Jana Cesula, którzy byli nie tylko wychowawcami i nauczycielami setek fachowców w dziedzinie mleczarstwa, ale też działaczami spółdzielczości, publicystami, wydawcami, autorami prac naukowych i podręczników. Ich zasługą był rozwój i rozbudowa szkoły oraz podniesienie rangi krajowego mleczarstwa. O istotnej roli Szkoły w dziedzinie mleczarstwa świadczy fakt, że od 1905 r. była ona siedzibą Galicyjskiego Komitetu Wystaw i Ocen Masła i jedną z placówek Komitetu Państwowych Ocen Masła i Serów.

W muzeum znajduje się obszerna dokumentacja krajowych ocen masła i serów. Wybuch I wojny światowej przerwał działalność Szkoły, gdyż część kursantów zostało powołanych do służby w wojsku austriackim, a inni wstąpili do legionów. Kursy wznowiono w 1917 r.
W dniu 1 stycznia 1922 r. Szkoła przeszła pod zarząd Ministerstwa Rolnictwa i Dóbr Państwowych i otrzymała nową nazwę Państwowej Szkoły Mleczarskiej.
Lata niepodległej Polski to dla Szkoły czas rozbudowy i unowocześniania bazy szkoleniowej. Wtedy Szkoła otrzymała pierwszy sztandar. Uroczyste poświęcenie sztandaru odbyło się 28 maja 1939 r.
Kolejną datę historii Szkoły wyznacza wybuch II wojny światowej. Ówczesnego dyrektora Jana Cesula i część uczniów powołano do służby wojskowej. Nasilający się terror skłonił pracowników Szkoły do zabezpieczenia ksiąg, dokumentów i sprzętu przed grabieżą i zniszczeniem. Wartościowe przedmioty ukryto w sześciu skrzyniach i zakopano w ogrodzie dyrektora. Sztandar zaś umieszczono w hermetycznej konwi i zakopano. Dzięki temu wszystkie dokumenty posiadane przez Szkołę od chwili jej założenia przetrwały do czasów powojennych. W ciągu kolejnych lat Szkoła przeszła wiele przeobrażeń i zmian systemowych. W 1949 r. zostało utworzone dwuletnie Państwowe Liceum Mleczarskie dla Dorosłych, a od 1951 r. rozpoczęto kształcenie młodzieży w technikum i zasadniczej szkole zawodowej. Ze względu na wzrastającą liczbę uczniów w 1953 r. rozpoczęto budowę nowego budynku, internatu i sali gimnastycznej, które służą do dnia dzisiejszego. Zachowane zdjęcia i dokumenty doskonale odzwierciedlają czasy przeobrażeń w szkolnictwie mleczarskim i mleczarstwie.
Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt, że w zasadzie nieprzerwanie działał Szkolny Zakład Mleczarski, gdzie młodzież i kursanci produkowali sery, twaróg, masło, napoje fermentowane. Produkty trafiały na rynek i cieszyły się ogromną popularnością. Wśród muzealnych pamiątek są fotografie przedstawiające uczniów podczas pracy.
W 1975 r. dostosowano kierunki kształcenia do potrzeb rynku, a Szkoła zmieniła nazwę na Zespół Szkół Spożywczych. Dnia 1 maja 2003 r., w 100 rocznicę powstania Szkoły, nadano jej imię Tadeusza Rylskiego i w ten sposób oddano hołd człowiekowi zasłużonemu dla mleczarstwa i szkolnictwa mleczarskiego.

Zbiór pamiątek i dokumentów.

Muzeum tworzyli pasjonaci mleczarstwa, spółdzielczości, nauczyciele, pracownicy Szkoły i zakładów mleczarskich z terenu Rzeszowszczyzny.
W muzeum, oprócz unikalnej w skali europejskiej kolekcji maszyn i urządzeń, pamiątek, dokumentów obejrzeć również można puchary, dyplomy obrazujące osiągnięcia nauczycieli i uczniów szkoły na przestrzeni lat. Wśród pamiątek szczególne miejsce zajmują:
• dawne programy nauczania
• blankiety oryginalnych świadectw
• tabla absolwentów szkoły, najstarsze pochodzi z 1927 roku
• obrazy Lecha Łabaja wykonane w technice pasteli
• kroniki szkolne i odznaczenia
• medale okolicznościowe
• plansze z wzorami pieczęci Szkoły od początku jej istnienia
• okolicznościowe informatory o Szkole i foldery oraz monografia, której autorem jest nauczyciel matematyki Stanisław Wolsan.


Jeżeli Państwo jesteście zainteresowani zwiedzaniem naszego Muzeum,
prosimy o kontakt telefoniczny lub elektroniczny
w celu ustalenia terminu zwiedzania.

Serdecznie zapraszamy, jesteśmy do Państwa dyspozycji.

Dostępność strony